Doorzoek het forum
Zoeken met Startpagina
Startpagina Thema's
Anton
Ben eigenlijk wel benieuwd of er nog nieuws is over de restauratie van het orgel n de Der Aa-kerk te Groningen…
Wie weet meer?
Vriendelijke groeten @nton
Ingrijpend restauratieplan Schnitger-orgel Groningse Der Aa-kerk van tafel
Onenigheid over een holle kies
Het ingrijpende restauratieplan voor het orgel van de Der Aa-kerk in Groningen is van de baan. Vrijdag trok de gemeente Groningen voor de rechtbank de vergunning in die zij verleend had om de restauratie, die een aantal wijzigingen behelsde van de oorspronkelijke situatie, uit te voeren. Partijen gaan opnieuw aan de slag om een plan samen te stellen waar ze zich allemaal in kunnen vinden.
Het befaamde instrument, in 1702 door Arp Schnitger voor de Groningse Academiekerk gebouwd en in 1815 door orgelmaker Timpe overgeplaatst naar de Der Aa-kerk, houdt al bijna vijftien jaar de gemoederen flink bezig. Toen het instrument na ruim veertien jaar stilzwijgen in 1990 na de kerkrestauratie door de orgelmakers Gebr. Reil weer werd opgebouwd in de situatie zoals het voor de kerkrestauratie was ontmanteld, bleek dat restauratie nodig was. De vraag was toen: terugrestaureren naar de situatie-Schnitger (1702) of teruggaan tot de situatie van 1857, toen Van Oeckelen de meest ingrijpende veranderingen aan het instrument uitvoerde? Vastgesteld moet worden dat het instrument in dÃÂé toestand wereldfaam geniet.
Voor- en tegenstanders trokken ten strijde. Diverse plannen kwamen op tafel en verdwenen er weer net zo snel onder als ze erop hadden gelegen. In afwisselende samenstelling ging men rollebollend over straat. Uiteindelijk werd een Salomonsoordeel geveld. De legendarische roem van het orgel zou zeker behouden blijven wanneer het instrument niet gerestaureerd maar geconserveerd zou worden. Gewoon weer opbouwen dus. Iedereen tevreden.
Holle kies
Totdat bij de tweede ontmanteling, in 1997, bleek dat het onverantwoord zou zijn de constructie van de orgelkas, zoals Van Oeckelen die in 1857 had gerealiseerd, te handhaven. Adviseur Rudi van Straten vergeleek die situatie met “een holle kies.” De zwakke constructie zou een levensgevaarlijke situatie betekenen en niet voldoen aan de huidige veiligheidsvoorschriften. Om dat te voorkomen moest een aantal zaken van vóór 1857 hersteld of verstevigd worden. Dat betekende onder andere dat er nieuwe hoofdwerkladen gemaakt zouden moeten worden, geënt op de factuur van Schnitger, waarbij weliswaar de huidige dispositie van Van Oeckelen met het daarbij behorende pijpwerk voor het grootste deel bewaard kon blijven. Helaas niet helemaal.
Tegenstanders liepen tegen dit gewijzigde plan te hoop. Zij noemden het “een fantasie zonder historische gronden.” De eigenaar van het instrument, de Stichting Der Aa-kerk, ondersteunde evenwel dit herziene plan, waarop de gemeente Groningen de al eerder verstrekte monumentenvergunning handhaafde. De tegenstanders, al of niet verenigd in de Stichting tot Bescherming van het hoofdorgel in de Der Aa-kerk en de Stichting Groningen Orgelland, tekenden bezwaar aan tegen de voorgestelde wijzigingen en de door de gemeente verleende monumentenvergunning. De gemeente Groningen bleek echter niet voor de tegenargumenten vatbaar, waarop de bezwaarmakers een beroep deden op de bestuursrechter.
Emotie
Mr. A. H. J. Lannaerts, behandelend rechter, zag de orgelbui hangen. “Orgel is emotie”, sprak hij veelbetekenend. Om de patstelling te doorbreken gaf hij TNO opdracht de constructieve staat van het orgel te onderzoeken en zich daarin te laten bijstaan door architect dr. ing. D. Brunzema en orgelmaker Bernhardt Edskes.
Vrijdag boog Lennaerts zich in de rechtszitting over het TNO-rapport, waarvan de inhoud er niet om loog. “Onderzoekers zijn unaniem van mening dat de constructieve staat van het orgel zodanig is dat een constructief verantwoorde herplaatsing in de oude toestand mogelijk is, mits enkele constructieve delen worden versterkt c.q. aangepast”, luidt de conclusie. Bij dat laatste gaat het om relatief zeer geringe ingrepen. Volgens TNO staat het orgel, wanneer het wordt herplaatst, allerminst op instorten, zoals zou zijn gesuggereerd.
Adviseur Van Straten en de orgelmakers Gebr. Reil krijgen van TNO echter wel een fikse tik op de neus. “De status van het orgel is vóór demontage onvoldoende in documenten vastgelegd”, vermeldt het rapport. Iets waar eerder ook de bezwaarmakers op hebben gewezen. Voor de behandelend rechter maakte advocaat mr. J. Veltman nog eens duidelijk dat een dergelijk empirisch-diagnostisch onderzoek als nu uitgevoerd door TNO, aan de gedachtevorming omtrent een restauratieplan vooraf had dienen te gaan en dat ook de gemeente Groningen rond de vergunningverlening daarin is tekortgeschoten.
Bouwbesluit
Dat het instrument in opgebouwde staat niet aan de veiligheidsnormen zou voldoen, zoals die volgens adviseur Van Straten zijn neergelegd in het Bouwbesluit, veegde Veltman eveneens van tafel: “Het Bouwbesluit is nog nooit op historische orgels toegepast. Evenmin bestond het toen 140 jaar geleden het orgel in de huidige toestand werd gerealiseerd en al die tijd zonder problemen heeft gefunctioneerd”, zei hij.
“Wellicht is er ooit wel eens iemand naar beneden gekukeld”, grapte Lennaerts. Het was Lennaerts er duidelijk om te doen de procedurele patstelling te doorbreken. Hij wilde partijen tot elkaar brengen, hetgeen wonderwel lukte. S. Spoormans, juridisch adviseur van de gemeente Groningen, trok ter plaatse de verleende restauratievergunning in, terwijl ook bezwaarmakers hun bezwaren introkken. “Deze vertrouwensoptie roept partijen op er gezamenlijk iets moois van te maken”, aldus rechter Lennaerts.
Zowel P. Breukink, directeur van de Stichting Der Aa-kerk, als mr. Veltman toonde zich tevreden met de onder de handen van behandelend rechter Lennaerts totstandgekomen verzoening. “De gemeente Groningen zal het voortouw nemen om in goed overleg met alle betrokkenen tot iets moois te komen”, beloofde Spoormans.
Probleem
Het is echter niet te hopen dat de overwinning van de bezwaarmakers een Pyrrusoverwinning zal blijken te zijn. Allereerst stond de uitkomst van het TNO-rapport al min of meer vast door Brunzema en Edskes als deskundigen bij het onderzoek te betrekken. De historiserende instelling van deze overigens uitermate deskundige heren voorspelde immers de scoop van deze uitkomst.
In de tweede plaats moet vastgesteld worden dat al kort na de herplaatsing van het orgel in 1989/90 geconstateerd is dat de hoofdwerkmechaniek onbetrouwbaar functioneert. Tot 1977 is nimmer een probleem dienaangaande gesignaleerd. Wel werd in 1977 de onderpedaalmechaniek al losgekoppeld, die overigens na heraansluiting in 1990 evenmin goed functioneerde. Het is dus de vraag of er een voor de toekomst goed functionerend instrument bewaard blijft. Wat heeft het immers voor zin als er straks in de Groningse Der Aa-kerk een wereldberoemd, doch nauwelijks bespeelbaar orgel staat?
